“पॉव्हर्टी ॲन्ड अनब्रिटिश रुल इन इंडिया” हा ग्रंथ दादाभाई नौरोजी यांनी लिहिला होता. हा ग्रंथ ब्रिटिश राजवटीमुळे भारतात निर्माण झालेल्या गरिबीची आणि आर्थिक मागासलेपणाची सखोल चिकित्सा करतो. नौरोजी यांनी आपल्या ग्रंथात दाखवून दिले की ब्रिटिशांनी भारतातून मोठ्या प्रमाणात संपत्ती बाहेर काढली आणि त्यामुळे देश गरीब झाला.

1920 मध्ये भारतात कापड गिरणी क्षेत्रात स्री कामगारांची टक्केवारी 20% होती. या काळात, भारताचे औद्योगिकीकरण सुरू होत होते आणि स्त्रिया कापड गिरण्यांमध्ये मोठ्या संख्येने काम करत होत्या. त्यांचे काम अत्यंत कष्टदायक आणि कमी पगाराचे होते. कापड गिरण्यांमध्ये श्रमिक चळवळींमध्ये स्त्रियांचा महत्त्वपूर्ण समावेश होता, ज्यामुळे कालांतराने त्यांच्या कामाच्या परिस्थितीत काही सुधारणा झाली.

रोमेश दत्त यांनी लॉर्ड कर्झनला लिहिलेल्या अनावृत्त पत्रात अवास्तव जमीन महसूल आणि विविध कर या दोन कारणांमुळे शेतकऱ्यांना आर्थिक हालाखींचा सामना करावा लागत होता असे सांगितले होते. अवास्तव जमीन महसूल हा शेतकऱ्यांच्या कमाईवरचा मोठा बोज होता, तर विविध करांमुळे त्यांच्या आर्थिक स्थितीवर आणखी ताण पडत होता.

विधान (अ) आणि (ब) स्पष्टपणे दर्शवतात की हे विधान नाना शंकर शेठ यांच्याशी संबंधित आहे. विधान (अ) त्यांच्या आर्थिक ज्ञानावर प्रकाश टाकते, तर विधान (ब) त्यांच्या विचारांमध्ये दादाभाई नौरोजी आणि न्या. रानडे यांच्या आर्थिक राष्ट्रवादाचा प्रभाव असल्याचे सूचित करते. विधान (क) शेतीच्या महत्त्वाबद्दल आहे, पण ते नाना शंकर शेठ यांच्या विचारांचा भाग नव्हते. त्यामुळे बरोबर उत्तर नाना शंकर शेठ आहे.

पर्याय अ बरोबर आहे कारण ब्रिटिशांच्या धोरणांमुळे भारतीय कुटीर उद्योग नष्ट झाले आणि त्यामुळे लाखो कारागीर बेरोजगार झाले. परिणामी, लोकांना रोजगार मिळण्याची इतर पर्यायांची गरज निर्माण झाली आणि त्यामुळे शेतीवर ताण पडला कारण लोकांनी आपल्या उदरनिर्वाहासाठी जमीन मागितली.

कावसजी दावर यांनी पहिली भारतीय कापड गिरणी मुंबईत 1854 मध्ये सुरू केली होती, ज्याला बोम्बे कॉटन मिलिंग कंपनी म्हणून ओळखले जाते. हे उत्तर योग्य आहे कारण ते ऐतिहासिक नोंदी आणि पुराव्यांशी सुसंगत आहे जे दर्शवते की कावसजी दावर हा पहिला व्यक्ती होता ज्याने भारतात कापड गिरणीची स्थापना केली.

ब्रिटीशांना फक्त स्वतःचा फायदा साध्य करावयाचा होता कारण:

या उत्तर पर्यायामध्ये ब्रिटीशांचा औद्योगिक विकास अडथळ्यांमागील स्वार्थी उद्देश स्पष्टपणे मांडला आहे. ब्रिटन त्याच्या औद्योगिक क्रांतीतून मोठ्या नफ्याचे उत्पादन करत होते आणि भारताला त्यांच्या कच्चा माल पुरवठादार म्हणून ठेवण्यास प्राधान्य देत होते. स्वतःच्या औद्योगिक विकासामुळे भारताला प्रतिस्पर्धी बनवण्याची त्यांची इच्छा नव्हती, जे त्यांच्या स्वतःच्या आर्थिक वर्चस्वास धोका देऊ शकते.

ब्रिटीशांच्या आर्थिक धोरणामुळे शेतीचे व्यापारीकरण झाले म्हणजे अधिकाधिक नफा मिळेल असे उत्पादन घेणे. कारण, ब्रिटीशांनी भारतावर आर्थिक वर्चस्व स्थापन केले आणि भारतातील जमीनदारांना नफ्याच्या पिकांची लागवड करण्यास प्रवृत्त केले, जसे की वनस्पती, तंबाखू आणि कापूस. हे धोरण भारतीय शेतकऱ्यांना त्यांच्या शेतीच्या उत्पन्नातील अधिकाधिक भाग ब्रिटीश व्यापाऱ्यांना देऊ करण्यास भाग पाडते.

दादाभाई नौरोजी हे भारतीय इतिहासात 'भारताचा दारिद्र्यवाद' या पुस्तकाचे लेखक होते. या पुस्तकामध्ये त्यांनी ब्रिटिश राजवटीच्या आर्थिक धोरणांना भारताच्या दारिद्र्याचे मूळ कारण म्हणून दृढपणे प्रतिपादन केले.

पर्याय 'कोणतेही नाही' बरोबर उत्तर आहे कारण दिलेले सर्व विधान रोमेश चंद्र दत्त यांच्याबद्दल बरोबर आहेत. ते आय.सी.एस. अधिकारी होते, प्रथम भारतीय विभागीय आयुक्त होते, बडोदा राज्यात मंत्री होते आणि आर्थिक संशोधनात अत्युत्कृष्ट होते.

दादाभाई नौरोजी यांनी मांडलेली "ड्रेन थिअरी" आर्थिक राष्ट्रवादाची तात्विक भूमिका मांडणारी होती. त्यांच्या मते, ब्रिटिशांनी भारतातून महसुलाचे शोषण करून त्याचा वापर त्यांच्या देशाच्या विकासासाठी केला. यामुळे भारताचा आर्थिक विकास अडथळा आला आणि त्याचे निर्धनता आणि उपासमारात रूपांतर झाले.

साहतवादाचे भारतीयांच्या जीवनावर झालेले परिणामांबद्दल खालील विचार/विधान रमेशचंद्र दत्त यांनी मांडले होते. दत्त यांनी "हिंदुस्थानची लक्ष्मी दर्यापार जाऊ लागली." हे विधान केले होते, जे भारताच्या आर्थिक शोषणाकडे लक्ष वेधत होते.

आर.सी. दत्त बरोबर उत्तर आहे कारण त्यांनी "दी इकॉनॉमिक हिस्ट्री ऑफ इंडिया" हा ग्रंथ लिहिला होता. हा ग्रंथ 1874 मध्ये प्रकाशित झाला आणि भारताच्या आर्थिक इतिहासाचा प्रथम व्यापक अभ्यास म्हणून ओळखला जातो.

दादाभाई नौरोजी हे आर्थिक शोषणाचा सिद्धांत मांडणाऱ्या आणि ब्रिटिश सरकारविरुद्ध आर्थिक जागृती घडवून आणणाऱ्या व्यक्ती होते. त्यांचा "पॉव्हर्टी अँड अन-ब्रिटिश रुल इन इंडिया" हा ग्रंथ भारतीय राष्ट्रवादाचा पाया बनला. त्यांनी ब्रिटिश सरकारच्या धोरणांमुळे भारताची आर्थिक घसरण झाल्याचे तर्क केले आणि ब्रिटिश सरकारला भारताच्या उत्पन्नावर हक्क आहे असा दावा केला. यामुळे भारतातील लोकांना प्रेरणा मिळाली आणि ब्रिटिश सरकारविरुद्ध आर्थिक स्वातंत्र्यासाठी लढण्यासाठी त्यांना प्रोत्साहित केले.

विल्यम डीगबाय हे "प्रॉस्परस ब्रिटीश इंडिया" या पुस्तकाचे लेखक आहेत. हे पुस्तक 1891 मध्ये प्रकाशित झाले आणि त्यात 19व्या शतकाच्या उत्तरार्धात ब्रिटिश भारताच्या आर्थिक परिस्थितीचे वर्णन केले आहे. या पुस्तकात भारताच्या अर्थव्यवस्थेचा सखोल अभ्यास केला गेला आहे आणि ते ब्रिटिश काळातील भारतीय अर्थव्यवस्थेच्या इतिहासावर एक प्रमुख संदर्भ म्हणून मानले जाते.

लेफ्टनंट प्रेसकॉट मुंबई सरकारच्या रेल्वे मंडळाचा पहिला अध्यक्ष होता. मुंबईतील दोन टप्प्यांत रेल्वे मार्गाच्या बांधकामाच्या देखरेखीसाठी 1842 मध्ये रेल्वे मंडळाची स्थापना करण्यात आली होती: बांद्रा ते ठाणे (1853) आणि ठाणे ते कल्याण (1854).

पर्याय "अ, ब आणि ड फक्त" बरोबर आहे कारण ते ब्रिटीश राजवटीचा भारतीय आर्थिक जीवनावर झालेला प्रभाव स्पष्टपणे दर्शवते.

* **शेतीचे व्यापारीकरण:** ब्रिटिशांनी व्यापारी पिकांची लागवड वाढविली, ज्यामुळे शेतकऱ्यांना फायदा मिळाला पण स्थानिक लोकांच्या अन्नधान्य गरजा पूर्ण करण्यासाठी धान्य पिकांचे उत्पादन घटले.
* **जमीन विक्रीयोग्य वस्तू बनली:** कायदेशीर व्यवस्थेत सुधारणा करून ब्रिटिशांनी जमीन विक्रीयोग्य मालमत्ता बनविली, ज्यामुळे स्थानिक मजुरांचे भांडवलदाराच्या मालकीच्या मोठ्या मालमत्तांमध्ये रूपांतर झाले.
* **महसूल पध्दतीत बदल:** ब्रिटिशांनी जमीन महसूल प्रणाली लागू केली, ज्यामुळे शेतकऱ्यांवर कराचा बोजा वाढला आणि त्यांची आर्थिक स्थिती कमकुवत झाली.

कलकत्ता हे बंगालमधील जहाज बांधणी उदयोगाचे एक प्रमुख केंद्र होते, म्हणून ते उत्तर चुकीचे आहे. ढाका आणि चितगाव हे पूर्व पाकिस्तानचे (आता बांगलादेश) भाग होते, तर हुगली ही कलकत्त्याची उपनगरी होती आणि त्यामुळे ते जहाज बांधणीचे स्वतंत्र केंद्र नव्हते.

पर्याय "अ,ब,क,व ड" बरोबर आहे कारण हे सर्व मार्ग आहेत ज्याद्वारे भारताचे भांडवल आणि संपत्ती ब्रिटनला नेली जात होती:

* ब्रिटिश नागरी आणि लष्करी अधिकारी भारतात त्यांच्या सेवांसाठी पगार आणि निवृत्ती वेतन प्राप्त करत होते.
* ब्रिटिश भांडवलदार भारतातील आपल्या व्यवसायांमधून मोठे नफे कमवत होते.
* भारतातील ब्रिटन सरकारचा खर्च, जसे की सैन्य खर्च आणि प्रशासकीय खर्च, भारतीय करदात्यांवर लादला जात होता आणि ब्रिटनला पाठवला जात होता.
* भारताने ब्रिटनकडून घेतलेल्या कर्जावरील व्याज ब्रिटन सरकारला दिले जात होते.

भारतीय माल ब्रिटिश मालाशी स्पर्धा करण्यास अपयशी ठरल्यामुळे पारंपारिक उद्योगधंदे खुरटले. ब्रिटिशांनी त्यांच्या औद्योगिक वस्तू आयात करून भारतीय उत्पादनांशी स्पर्धा करून त्यांना बाजारपेठेतून बाहेर काढले.

1853 हे बरोबर उत्तर आहे कारण बॉम्बे-ठाणे रेल्वे 16 एप्रिल 1853 रोजी सुरू झाली होती. ही भारतातील पहिली रेल्वे होती. इतर पर्याय चुकीचे आहेत कारण ते बॉम्बे-ठाणे रेल्वे सुरू झाल्याचे चुकीचे वर्ष दर्शवतात.

बरोबर पर्याय ब, क आणि ड बरोबर आहे कारण 73 व्या घटनादुरुस्तीने पंचायतीत खालील बदल घडवून आणले:

* पंचायतीतील महिलांसाठी जागांवर 1/3 आरक्षण (ब)
* पंचायतीचे अधिकार आणि कामे वाढली (क)
* पंचायतीतील जागांवर अनुसूचित जाती आणि जमातींसाठी आरक्षण (ड)

ब्रोतिश सरकारने रॉबर्टसन कमिटीद्वारे रेल्वे बोर्ड स्थापन केले. कारण रेल्वे भारतीय दळणवळण विकासाचा स्तंभ होता. हे ब्रिटनशी जोडले गेले आणि त्याने देशातील व्यापार आणि वाहतुकीत महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली. कृषी बोर्ड, कामगार बोर्ड आणि दळणवळण बोर्ड यांची निर्मिती दळणवळण विकासासाठी नव्हती.

शेती व्यवसायाच्या व्यापारीकरणामुळे उत्पादन पिकांवर अधिक भर दिला गेला, ज्यामुळे भूधारकांना त्यांच्या स्वतःच्या उपभोगासाठी अन्नधान्याची कमतरता भासू लागली. यामुळे स्थानिक शेतकऱ्यांवर दुष्काळ आणि गरिबी आली, ज्यामुळे त्यांच्यात संताप निर्माण झाला आणि शेवटी ब्रिटिश सरकारविरुध्द उठाव झाले.

चंपारण्यमधील सत्याग्रह नीळ पिकासोबत जोडला गेला होता. नीळ हे एक व्यावसायिक पीक होते जे बिहारमधील शेतकरी ब्रिटिश व्यापार्‍यांसाठी जबरदस्तीने वाढवत होते. ब्रिटिशांनी शेतकर्‍यांना त्यांच्या पिकांसाठी अनुचित किंमत दिली, ज्यामुळे त्यांच्यावर कर्ज झाले. गांधीजींनी शेतकऱ्यांच्या मागण्यांसाठी सत्याग्रह सुरू केला, ज्यामुळे शेतकऱ्यांना त्यांच्या पाठींब्याचे करार रद्द केले गेले आणि नीळ लागवडीपासून मुक्तता मिळाली.

दिल्ली ते कोलकाता हे उत्तर बरोबर आहे कारण ग्रँड ट्रंक मार्ग हे ब्रिटिश राजवटीत बांधलेला एक प्रमुख रेल्वेमार्ग आहे जो दिल्ली आणि कोलकाता या शहरांना जोडतो. ग्रँड ट्रंक मार्ग हा भारतातील सर्वात जुन्या आणि सर्वात लांब रेल्वेमार्गांपैकी एक आहे.

दोन्ही विधाने (अ आणि ब) बरोबर आहेत. ब्रिटीश सरकारने सरकारी निधीतून काही रेल्वेमार्ग बांधले असले तरी, बहुतांश रेल्वेमार्ग खाजगी कंपन्यांनी बांधले होते. या कंपन्यांना इंग्रजी लोकांनी वित्तपुरावठा केला, त्यामुळे त्यांना भारतात भांडवल गुंतविण्याची संधी मिळाली.

पर्याय 2 1 3 4 बरोबर आहे कारण:

* बंगाल आयर्न कंपनी राणीगंगमध्ये होती, जे भारताच्या पूर्व भागात आहे.
* जेसोप आणि कंपनी बराकरमध्ये होती, जे पश्चिम बंगालमधील एक शहराचे नाव आहे.
* ॲलेक्झांडर आणि कंपनी असनमोलमध्ये होती, जे पश्चिम बंगालमधील एक गाव आहे.
* मॅके आणि कंपनी कलकत्यात होती, जे पश्चिम बंगालची राजधानी आहे.

कापूस/कापड उद्योग हा महाराष्ट्राचा प्रमुख उद्योगधंदा मानला जातो कारण त्यामुळे इंग्रजांच्या काळात राज्याच्या आर्थिक सुबत्तेस हातभार लागला. महाराष्ट्रात अनेक कापूस उत्पादक क्षेत्रे आहेत आणि भरपूर कापसाची उपलब्धता कापड उद्योगाला चालना देत होती. या उद्योगाने रोजगार निर्माण केला आणि राज्याला कर उत्पन्न प्राप्त करून दिले, ज्यामुळे इंग्रजांच्या काळात आर्थिक सुबत्ता आली.

पर्याय 'फक्त अ व ब' बरोबर आहे कारण ब्रिटिशांनी रेल्वे उभारणीचा मुख्य हेतू त्यांचे आर्थिक, राजकीय आणि लष्करी हितसंबंध जपणे आणि देशांतर्गत मालवाहतूक करणे आणि माल निर्यात करणे हे होते. इंग्रजी प्रशासनाचा खर्च भागविणे आणि व्यापारासाठी भांडवल निर्माण करणे हे फक्त दुय्यम हेतू होते.

अनुद्योगीकरण म्हणजे औद्योगिक उत्पादन कमी होणे. उलट म्हणजे औद्योगिक उत्पादन वाढणे म्हणजे औद्योगिकीकरण आहे.

भात आणि गहू हे भारतीय आहारात आवश्यक पालेभाज्या आहेत. इंग्रजांनी त्यांच्या शासनादरम्यान या पिकांच्या लागवडीवर लक्ष केंद्रित केले नाही कारण त्याला यामध्ये व्यावसायिक फायदा दिसत नव्हता. दुसरीकडे, नीळ हा एक व्यावसायिकरित्या व्यवहार्य पीक होता जे युरोपमधील उद्योगांसाठी वापरले जात होते, म्हणून इंग्रजांनी त्याच्या लागवडीवर जोर दिला.

रोमेशचंद्र दत्त हे 'इकॉनॉमिक हिस्ट्री ऑफ इंडिया'चे लेखक आहेत. हा ग्रंथ भारताच्या आर्थिक इतिहासातील पहिला व्यापक आणि व्यवस्थित अभ्यास आहे. दत्त यांनी इंग्रजांच्या राजवटीतील भारताच्या आर्थिक शोषणाची तपासणी केली आणि असे सिद्ध केले की ब्रिटिश धोरणांमुळे भारतीय अर्थव्यवस्था कमकुवत झाली आणि दुष्काळ आणि गरिबी वाढली.

दादाभाई नौरोजी हे भारताच्या आर्थिक स्थितीचे मुळगामी विश्लेषण करणारे होते. त्यांच्या "भारताचा गरीबी आणि अनब्रिटीश प्रभुत्व" (1876) या ग्रंथाने भारताच्या आर्थिक शोषणाची उघडपणे मांडणी केली. त्यांच्या कामामुळे भारताच्या आर्थिक स्थितीवर जागरूकता निर्माण झाली आणि आर्थिक राष्ट्रवादाला चालना मिळाली.

शेतीचे व्यापारीकरण म्हणजे नगदी पिकांचे उत्पादन घेणे कारण ते पैसे किंवा वस्तूंसाठी विकले जाणे उद्दिष्ट आहे. इतर पर्याय चुकीचे आहेत कारण:

* शेतीमध्ये कारखानदारी उभारणे व्यापारीकरणाशी संबंधित नाही.
* शेतीची खरेदी विक्री व्यापारीकरणाचा भाग असू शकते परंतु ते त्याचे मुख्य वैशिष्ट्य नाही.
* पारंपारीक पिके घेणे व्यापारीकरणाच्या विरुद्ध आहे कारण ते स्वतःच्या वापरासाठी पिकवले जाते, व्यापारीकरणासाठी नाही.

जॉर्ज लाईट हे इ.स.1911 मध्ये भारतात हवाई परिवहनाची सुरुवात करणारे बरोबर उत्तर आहे. ते एक ब्रिटिश वैमानिक होते ज्यांनी इंग्लंड ते भारतापर्यंत पहिली व्यावसायिक विमानसेवा उडवली होती. इतर पर्याय चुकीचे आहेत कारण ते भारतीय हवाई परिवहन उद्योगात गुंतलेले नव्हते.

पूर्वेकडील लढाईत भारतीय सेनेची पायाभूत सुविधा अपुरी होती कारण या क्षेत्राचा प्रभावीपणे बचाव करण्यासाठी आवश्यक रस्ते, पूल आणि लॉजिस्टिक्सची कमतरता होती. त्यामुळे सैन्याला पॅट्रोलिंग, गस्त आणि लढाईच्या ठिकाणी पोहोचण्यात अडचणी आल्या.

वरीलपैकी एकही नाही हा पर्याय बरोबर उत्तर आहे कारण आयबीडीयू (IDBU), सीडीयू (CDU) आणि एमडीयू (MDU) हे सर्व नियंत्रित स्वरुपात विरघळणाऱ्या खतांचे प्रकार आहेत. ते पॉलीमेरिक कोटिंगच्या वापरामुळे नायट्रोजनच्या धीम्या आणि दीर्घकालीन विरघळनासाठी डिझाइन केलेले आहेत, जे पोषक तत्वांचे अधिक कार्यक्षम उपयुक्तता सुनिश्चित करते.

शिरस्तेदार हा पर्याय बरोबर आहे कारण वि.को.ओक यांची 1872 मध्ये प्रसिद्ध झालेली कादंबरी "शिरस्तेदार" भारतीय अधिकाऱ्यांचा भ्रष्टाचार आणि जनतेची दयनीय स्थिती याचे चित्रण करते. ओक यांनी नोकरशाहीच्या भ्रष्ट आचरणावर तीव्र टीका केली आणि त्यांच्या कादंबरीने आधुनिक मराठी साहित्यामध्ये सामाजिक यथार्थवादाला जन्म दिला.

ॲडम स्मिथ

क्रोफर्ड मार्केट हा उत्तर बरोबर आहे कारण 1907 साली मुंबईची पहिली विजेवर चालणारी ट्राम मुंबई महानगरपालिका मुख्यालयापासून क्रोफर्ड मार्केटपर्यंत सुरू करण्यात आली होती. इतर पर्याय चुकीचे आहेत कारण मुंबईतील पहिली विजेवर चालणारी ट्राम क्रोफर्ड मार्केटला जोडणारी होती.

ब्रिटीश काळातील भारताचे अनुद्योगीकरण म्हणजे हस्तोद्योगाचा आणि कुटिरद्योगांचा हास. कारण ब्रिटीशांनी भारतात मोठ्या प्रमाणात कापडगिरण्या आणि कारखाने स्थापन केले. यामुळे हस्तोद्योग आणि कुटिरद्योगांना स्पर्धा सहन करणे कठीण झाले आणि त्यात घट झाली.

पर्याय "फक्त ब, क आणि ड" बरोबर आहे कारण ब्रिटिश काळात शेतीच्या व्यापारीकरणामुळे ऊस, कापूस, ताग आणि नीळ या पिकांच्या उत्पादनात वाढ झाली. हे पिक व्यापारी उद्देशांसाठी ब्रिटनला निर्यात केले जात होते.

पहिले विधान सत्य आहे कारण आसाम तेल कंपनीची स्थापना इ.स. 1899 मध्ये करण्यात आली होती. दुसरे विधान असत्य आहे कारण आसाम तेल कंपनीचे उत्पादन इ.स. 1905 मध्ये सुमारे 1.25 लाख लिटर होते, 50 लाख लिटर नाही.

पर्याय "अ आणि ड फक्त" बरोबर आहे, कारण ब्रिटिशांनी भारतात ताग उद्योग सुरु केला तो वाढत्या मागणी आणि अधिक नफा मिळविण्यासाठी. भारतीयांना रोजगार मिळवून देणे आणि भारतीय उद्योगधंदा विकसित करणे हा त्यांचा दुय्यम उद्देश होता.

1916 मध्ये भारतीय उद्योगाच्या विकासावर विचार करण्यासाठी औद्योगिक आयोग स्थापन करण्यात आला. हा आयोग मेजर-जनरल सर केलीची अध्यक्षतेखाली स्थापन करण्यात आला आणि त्याला भारतीय उद्योगांना मदत करण्यासाठी धोरणे शिफारस करण्याची जबाबदारी देण्यात आली होती.

ब्रिटिशांच्या व्यापारवादी अर्थव्यवस्थेचा उद्देश जास्तीत जास्त नफा मिळवणे होता. या उद्देशासाठी त्यांनी भारतीय अर्थव्यवस्थेवर नियंत्रण ठेवले आणि भारतीय उद्योगांना मर्यादित केले. त्यांचे धोरण भारताचा आर्थिक विकास करण्यापेक्षा त्यांचे स्वतःचे हित साधण्यावर केंद्रित होते.

किंमतीचे स्थिरीकरण रेल्वे विकासाचा आर्थिक परिणाम नव्हता कारण रेल्वे विकासामुळे वाहतुकीच्या खर्चातील घट झाली, ज्यामुळे उत्पादनाच्या किंमती कमी झाल्या. उर्वरित सर्व पर्याय रेल्वे विकासाचे आर्थिक परिणाम आहेत कारण ते शेतकऱ्यांना आपले उत्पादन दूरच्या बाजारपेठांमध्ये घेऊन जाणे सुलभ करतात, उत्पादनाच्या किंमतींमधील चढउतार कमी करतात आणि शहरांची संख्या वाढवतात.

पर्याय ब, क आणि ड चुकीचा आहे कारण ते न्यायमूर्ती रानडे यांनी घेतलेल्या पुढाकारांशी संबंधित नाहीत. पर्याय अ चुकीचा आहे कारण वैज्ञानिक आणि औद्योगिक शिक्षणोत्तेजक मंडळाची स्थापना न्यायमूर्ती रानडे यांनी केली होती, परंतु त्याचा आर्थिक राष्ट्रवादशी थेट संबंध नव्हता.

त्यामुळे बरोबर उत्तर आहे औद्यौगिक प्रदर्शन, औद्योगिक परिषद आणि पश्चिम भारतातली औद्योगिक मंडळी या तीनही पुढाकारांमधून न्यायमूर्ती रानडे यांचा आर्थिक राष्ट्रवाद स्पष्ट होतो. या पुढाकारांच्या माध्यमातून त्यांनी भारतीय उद्योगांना प्रोत्साहन दिले आणि स्वदेशी उत्पादनांना प्रोत्साहित केले.

ब्रिटिश धोरणांचा भारताच्या आर्थिक जीवनावर शेतीचे व्यापारीकरण करण्याचा मोठा प्रभाव पडला. ब्रिटिशांनी भारतातील शेतीला व्यापारी पीक उत्पादनाकडे ढकलले, जसे की कापूस, जुट आणि चहा. यामुळे जमिनीचा वापर पेरणी पद्धतींसाठी अनुकूल नव्हता आणि शेतीचे व्यापारीकरण झाले, ज्यामुळे भारताची विदेशी व्यापारातील अवलंबित्व वाढले.

बरोबर उत्तर आहे: ब्रिटीशांना याद्वारे प्रंचड नफा होणार होता.

ब्रिटीशांनी भारतीय शेतक-यांवर नगदी पिकांचे उत्पादन घेण्याची सक्ती केली कारण त्याद्वारे त्यांना प्रचंड नफा होणार होता. नगदी पिकांमध्ये मुख्यत्वे कॉटन, जूट आणि इंडिगो यांचा समावेश होता, ज्याचा युरोपमध्ये मोठा माग होता. नगदी पिकांचे उत्पादन ब्रिटिशांना कच्च्या मालाचा स्थिर पुरवठा मिळवून देत होते, ज्याचा वापर ब्रिटीश मिल आणि कारखान्यांमध्ये होत होता. दुसरीकडे, भारतीय शेतकऱ्यांना या नगदी पिकांच्या उत्पादनातून फारसा नफा होत नव्हता, कारण ब्रिटिश सरकार या पिकांच्या किंमती नियंत्रित करत होते आणि भारतीय शेतकऱ्यांना खूप कमी किंमतीत हे पीक विकावे लागत होते.

1929 च्या आर्थिक महामंदीमुळे कापड आणि साखर उद्योगांना गंभीर धक्का बसला होता, ज्यामुळे मोठ्या प्रमाणावर बेरोजगारी निर्माण झाली. यामुळे शेतकरी डाव्या संघटनांकडे आकर्षित होऊ लागले, ज्यामुळे ब्रिटिशांच्या वर्चस्वाला धोका निर्माण झाला. त्यामुळे, या उद्योगांना संरक्षण देऊन ब्रिटिश सरकारचा उद्देश शेतकऱ्यांना डाव्यांच्या प्रभावापासून दूर ठेवणे हा होता.

धननि:सारण ही हेतूपूर्ण पद्धत होती ज्याद्वारे ब्रिटिशांनी भारतातील संपत्ती आणि नैसर्गिक साधने लुटली आणि त्याचा वापर इंग्लंडमधील त्यांच्या स्वतःच्या औद्योगिक आणि आर्थिक विकासासाठी केला. ते "राष्ट्रांची संपत्ती" च्या तत्त्वावर आधारित नव्हते, कारण ब्रिटन भारताची संपत्ती कमी करत होते, वाढवत नव्हते.

रोमेशचंद्र दत्त यांनी भारतीय इतिहासाची आर्थिक दृष्टीकोनातून पहिल्यांदा मांडणी केली होती. त्यांच्या कामांमध्ये "भारतात इंग्रज आणि त्यांचे भारतीय साम्राज्य," आणि "भारतीय लष्करी खर्च" यांचा समावेश आहे. त्यांचे काम आधुनिक भारतीय आर्थिक इतिहासलेखनाचा पाया आहे, म्हणून पर्याय अ, ब आणि क हे उत्तर बरोबर आहे.

पर्याय क बरोबर आहे कारण ते महात्मा गांधींच्या स्वावलंबनावर भर देणाऱ्या तत्त्वांशी जुळते. गांधीजींचे मत होते की भारतला खरोखर स्वावलंबी बनण्यासाठी त्याला स्वतःचे अन्नपदार्थ आणि वस्तू उत्पादित करणे आवश्यक आहे, जे कृषी क्षेत्र आणि नैसर्गिक संतुलन राखण्यावर भर देऊन शक्य होते.

अ" आणि "ड" विधाने बरोबर आहेत कारण:

* सार्वजनिक बांधकाम खाते खरोखरच लॉर्ड डलहौसीच्या काळात निर्माण करण्यात आले होते.
* नागपूर परिषदेने 1891 मध्ये सरकारला वीस वर्षांची रस्ता सुधारणा योजना सादर केली होती.

पुणे सार्वजनिक सभा 1867 मध्ये आर्थिक आणि कृषीविषयक समस्यांच्या अभ्यासासाठी स्थापन करण्यात आली होती. या संघटनेने हेतुपुरस्सर जत्रा आणि अन्य सार्वजनिक कार्यक्रमांद्वारे जनतेमध्ये जागृती निर्माण केली आणि आर्थिक आणि कृषी समस्यांबद्दल जनजागृती निर्माण केली. यामुळेच, पुणे सार्वजनिक सभा या प्रश्नासाठी योग्य उत्तर आहे.

संभाव्य अधिशेष्ट हा बरोबर उत्तर आहे कारण दादाभाई नौरोजींनी त्यांच्या "ड्रेन ऑफ वेल्थ" सिद्धांतामध्ये असा युक्तिवाद केला होता की ब्रिटिशांनी भारताबाहेरून घेतलेली मोठी रक्कम (संभाव्य अधिशेष्ट) भारताच्या आर्थिक विकासात गुंतवली गेली असती तर त्याचा देशावर सकारात्मक परिणाम झाला असता.

पर्याय अ आणि क योग्य आहेत कारण जागतिक महामंदीमुळे कापड मालाला मागणी कमी झाली, ज्यामुळे अहमदाबादमधील कापड गिरण्या बंद झाल्या आणि नोकऱ्या गेल्या. त्यामुळे मुंबईची लोकसंख्या घटली (कामगार मूळ गावी परतले) आणि मुंबई गिरणी मालकांना कामगारांच्या वेतनात 30-50% कपात करावी लागली. इतर पर्याय चुकीचे आहेत कारण ते महामंदीमुळे घडलेल्या वास्तविक परिणामांशी सुसंगत नाहीत.